هر شب به حساب خود رسیدگی کن
راه غلبه بر نفس محاسبه است. بعضی اولیاء خدا یک دفتری همراه خود داشتند و هر کاری که می کردند می نوشتند، در آخر روز هم نشسته و حساب کارهای خود را می کردند که ما در این روز، چه کردیم چه مقدار، اطاعت خداوند متعال را نمودیم، چه مقدار سرپیچی و نافرمانی کردیم. امام کاظم علیه السلام فرمودند: « لَیسَ مِنّا مَن لَم یُحاسِب نَفسَهُ فی کُلِّ یَومٍ فَاِن عَمِلَ خَیراً اِستَزادَ اللهَ مِنهُ وَ حَمِدَالله َ عَلَیهِ وَ اِن عَمِلَ شَرَاً اِستَغفَر،اللهَ مِنهَُ وَ تابَ اِلَیهِ.»
از ما نيست كسي كه هر روز به حساب نفس خود نرسد پس اگر كار خوبي انجام داده بود خدا را شكر كند و از خدا بخواهد كه آن كار را بيشتر و بهتر بتواند انجام دهد و اگر كار بدي انجام داده بود استغفار و توبه نمايد.
حضرت رسول اکرم فرمودند: « لا یَکونُ العَبدُ مؤمناً حَتی یُحاسِبَ نَفسَهُ اَشَدَّ مِن مُحاسَبَه الشَریکِ وَ السَّیِّدِ عَبدَهُ.»
انسان مؤمن نخواهد بود، تا این که به حساب نفسش برسد شدیدتر از حسابرسی شریک با شریکش و مولی با بنده اش.
حضرت آیت الله مجتهدی می فرمایند: بازاری ها هر شب به حساب دفترشان می رسند. سود و ضرر و طلبکاری و بدهکاری را می نویسند اگر هر شب حساب و کتاب نکنند یک دفعه می بینند مقدار قابل توجهی ضرر کرده است و حواسش نبوده است گاهی هم بر اثر نداشتن حساب و کتاب ورشکست می شوند انسان هم باید هر روز به حساب نفسش برسد تا خدای نکرده یک دفعه ضرر نکند و یا ورشکست و عاقبت به شر نشود، شب، موقع خواب بنشین ببین چه کار کرده ای، چشمت کجاها نگاه کرده، زبانت چه ها گفته، کجاها رفته ای، چه کارها کرده ای، اگر کار بدی کرده بودی، خودت را سرزنش کن، به خودت بگو: اَلَم یَأنِ لِلَّذینَ آمَنُوا اَن تَخشَعَ قُلوبُهُم لِذِکرِ الله و تصمیم بگیر آن کار را نکنی، صبح ها با خودت شرط بگذار که اگر آن کار را کردی نفست را یک جریمه ای بکنی و در طول روز مراقب باش که آن کار را انجام ندهی، مهمترین چیز، اینست که باید از خدا کمک بگیری، استاد اخلاق ما حاج آقا حسین فاطمه رحمت الله در قم به ما می فرمودند: « پوزه به خاک بمالید(کنایه از سجده کردن است) و التماس کنید » و همچنین باید به ائمه علیهم السلام توسل داشته باشید، گویند عالمی، هوس کله پاچه کرد، برای این که با نفسش مبارزه کند به شهر دیگری رفت و لباس روحانیت را درآورد، و رفت و شاگرد یک طباخی شد و مدت شش ماهِ تمام، شاگردی کرد، ولی لب به کله پاچه نزد. روزی به استاد گفت: من دیگر می خواهم به شهرم برگردم، می خواهم خودت برایم مقداری کله پاچه بریزی تا بخورم و برم. استاد برایش کله پاچه ای آورد ولی او همچنان نگاهی به کله پاچه کرد و نخورد و بعد از آن به شهر خود برگشت.
علماء اسلام به فکر سرکوب کردن نفس اماره هستند، و برای مقابله با آن همیشه در سعی و تلاش می باشند، نقل می کنند که وقتی مرحوم حجه الاسلام شفتی طلبه بودند، برای این که با نفس و هوا و هوس خود مبارزه کرده باشند، زنی را صیغه می کند و به او می گوید من با تو کاری ندارم و به تو نزدیک نخواهم شد ولی با این وجود مبلغ درخواستی تو را خواهم داد، آن زن، شب تا صبح در اتاق و حجره ی آن مرحوم می ماند در حالی که ایشان در طرف دیگر اتاق نشسته و مشغول مطالعه بودند و سرشان را از روی کتاب هم بلند نکردند.
آیت الله العظمی سید محمد تقی خوانساری علیه الرحمه از مراجع و علماء بزرگ شیعه بودند وقتی چندین ماه در قم باران نیامد و دشت و مزارع رو به نابودی بود ایشان نماز استسقاء خواند و بلافاصله باران آمد به حدی که رودخانه ی قم لب به لب پر از آب شد. قبل از خواندن نماز به ایشان عرض شد که نماز نخوانید زیرا اگر دعای شما مستجاب نشود آبروی اسلام و تشیع خواهد رفت ایشان فرمودند: چند وقت است نفسم سرکش شده مخصوصاً، می خواهم نماز باران بخوانم تا اگر دعایم مستجاب نشد، نفسم سرکوب شود.
حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: اَفضَلُ الجِهادِ اَن تُجاهِدَ نَفسَکَ وَ هَواکَ فی ذاتِ الله تعالی
برترین جهادها اینست که در راه خدا با نفست مجاهده کنی. خداوند متعال می فرماید: وَ الَّذينَ جاهَدُوا فينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا (سوره عنکبوت، آیه 69)
کسانی که در راه ما مبارزه و مجاهده می کنند ما آن ها را به راه هایمان هدایت می کنیم.
سلسله مباحث حوزوی
جلد اول
مؤلف: شاکر برخوردار فرید